بررسی اجمالی طبّ در قرآن براساس آیات محکم در تبیین مصداقی ابعاد روحی و جسمی انسان
آیات قرآن، به کلّ بشریّت و همه انسان ها با خصوصیّات مختلف جسمی و فکری و روانی ابلاغ شده، لذا، به سلامتی جسمی و روحی همه انسان ها اشاره دارد.
بنابرآیات متعدد قرآن، خلقت انسان دارای دو بعد جسمی و روحی است که به بعد روحی انسان بیش از جسم پرداخته شده و علم انسان شناسی و ساختار بدن انسان و نیز نظام تربیتی اسلام در قرآن شامل روان شناسی و تربیت و روان شناسی شخصیّت و روان شناسی اجتماعی و اخلاق اسلامی را تبیین نموده است.
آیا می توان پذیرفت که خداوند قادر و حکیم در آیه 13 سوره جاثیه اعلام فرموده آنچه در زمین و آسمان هاست مسخّر انسان نموده، ولی هیچ تدبیر و برنامه و قانونی برای سلامتی و جان همین انسان قرار نداده است؟!
"وَسَخَّرَ لَكُم مَّا فِي السَّمَاوَاتِ وَمَا فِي الْأَرْضِ جَمِيعًا مِّنْهُ ۚ إِنَّ فِي ذَٰلِكَ لَآيَاتٍ لِّقَوْمٍ يَتَفَكَّرُونَ" ﴿١٣﴾
"او آنچه در آسمانها و آنچه در زمین است همه را از سوی خودش مسخّر شما ساخته؛ در این نشانه های (مهمّی) است برای کسانی که اندیشه می کنند"
در سوره رحمن نعمت های الهی احصاء شده تا برای کوردلان دنیاطلب تذکّر وهشداری ازجانب خالق باشد. خداوند حکیم در سوره رحمن ده بار با عتاب با مردم سخن گفته و نعمت های خود را یادآور می شود که هرچه انسان ها دارند از سوی پروردگارشان هست و خود توان خلق چیزی را ندارند: این آیه 10بار در سوره رحمن تکرار شده: فَبِأَيِّ آلَاءِ رَبِّكُمَا تُكَذِّبَانِ
در آیات متعددی در سوره واقعه به خواب رفته های کم عقل و کوته بین نهیب می زند و ناچیزی و عجز انسان را تذکر می دهد: "أَأَنتُمْ تَخْلُقُونَهُ أَمْ نَحْنُ الْخَالِقُونَ ﴿٥٩﴾
آیا شما آن را (در دوران جنینی) آفرینش (پی در پی) می دهید یا ما آفریدگاریم؟!
أَأَنتُمْ تَزْرَعُونَهُ أَمْ نَحْنُ الزَّارِعُونَ ﴿٦٤﴾ آیا شما آن را می رویانید یا ما می رویانیم؟!
أَأَنتُمْ أَنزَلْتُمُوهُ مِنَ الْمُزْنِ أَمْ نَحْنُ الْمُنزِلُونَ﴿٦٩﴾ آیا شما آن را از ابر نازل کرده اید یا ما نازل می کنیم؟!
أَأَنتُمْ أَنشَأْتُمْ شَجَرَتَهَا أَمْ نَحْنُ الْمُنشِئُونَ﴿٧٢﴾ آیا شما درخت آن را آفریده اید یا ما آفریده ایم؟!
بررسی اجمالی طبّ در قرآن در بعد جسمی انسان
تشریح نحوه خلقت بدن انسان در قرآن
آیات 12 تا 14 سوره مؤمنون:
"وَلَقَدْ خَلَقْنَا الْإِنسَانَ مِن سُلَالَةٍ مِّن طِينٍ ﴿١٢﴾ ثُمَّ جَعَلْنَاهُ نُطْفَةً فِي قَرَارٍ مَّكِينٍ ﴿١٣﴾ ثُمَّ خَلَقْنَا النُّطْفَةَ عَلَقَةً فَخَلَقْنَا الْعَلَقَةَ مُضْغَةً فَخَلَقْنَا الْمُضْغَةَ عِظَامًا فَكَسَوْنَا الْعِظَامَ لَحْمًا ثُمَّ أَنشَأْنَاهُ خَلْقًا آخَرَ ۚ فَتَبَارَكَ اللَّـهُ أَحْسَنُ الْخَالِقِينَ" ﴿١٤﴾
و ما انسان را از عصاره ای از گِل آفریدیم؛ (۱۲) سپس او را نطفه ای در قرارگاه مطمئن [= رحم ] قرار دادیم؛ (۱۳)سپس نطفه را بصورت علقه [= خون بسته ]، و علقه را بصورت مضغه [= چیزی شبیه گوشت جویده شده ]، و مضغه را بصورت استخوانهایی درآوردیم؛ و بر استخوانها گوشت پوشاندیم؛ سپس آن را آفرینش تازه ای دادیم؛ پس بزرگ است خدایی که بهترین آفرینندگان است! (۱۴)
آیه 11 سوره فاطر:
"وَاللَّـهُ خَلَقَكُم مِّن تُرَابٍ ثُمَّ مِن نُّطْفَةٍ ثُمَّ جَعَلَكُمْ أَزْوَاجًا ۚ وَمَتَحْمِلُ مِنْ أُنثَىٰ وَلَا تَضَعُ إِلَّا بِعِلْمِهِ ۚ وَمَا يُعَمَّرُ مِن مُّعَمَّرٍ وَلَا يُنقَصُ مِنْ عُمُرِهِ إِلَّا فِي كِتَابٍ ۚإِنَّ ذَٰلِكَ عَلَى اللَّـهِ يَسِيرٌ" ﴿١١﴾
"خداوند شما را از خاکی آفرید، سپس از نطفه ای؛ سپس شما را بصورت زوجهایی قرار داد؛ هیچ جنس ماده ای باردار نمی شود و وضع حمل نمی کند مگر به علم او، و هیچ کس عمر طولانی نمی کند، یا از عمرش کاسته نمی شود مگر اینکه در کتاب (علم خداوند) ثبت است؛ اینها همه برای خداوند آسان است."
آیه 14 سوره رحمن:
"خَلَقَ الْإِنسَانَ مِن صَلْصَالٍ كَالْفَخَّارِ"
"انسان را از گِل خشکیده ای همچون سفال آفرید"
آیه 77 سوره یس
أَوَلَمْ يَرَ الْإِنسَانُ أَنَّا خَلَقْنَاهُ مِن نُّطْفَةٍ فَإِذَا هُوَ خَصِيمٌ مُّبِينٌ ﴿٧٧﴾
آیا انسان نمی داند که ما او را از نطفه ای بی ارزش آفریدیم؟و او (چنان صاحب قدرت و شعور و نطق شد که) به مخاصمه آشکار (با ما) برخاست!
توضیحات کامل در تشریح آیات طبّی از امام صادق علیه السلام در چگونگی ساختار بدن انسان در بحار الأنوار، ج 3، ص 71 نقلًا عن الخبر المشتهر بتوحید المفضّل.
آیات صرفا طبّی و سلامت و بهداشت انسان
خالق حکیم در آیه 31 سوره اعراف درمان همه بیماری ها و راز سلامتی انسان را در یک جمله بیان فرموده است:
"وَكُلُوا وَاشْرَبُوا وَلَا تُسْرِفُوا ۚ إِنَّهُ لَا يُحِبُّ الْمُسْرِفِينَ" ﴿٣١﴾
"بخوريد و بياشاميد و زياده روى نكنيد كه او اسرافكاران را دوست نمى دارد."
این آیه شریفه، هم پرخوری و هم زیاده روی در نوشیدنی را منع نموده است که منشاء بسیاری از بیماری های قلبی و عروقی و معده و... می باشد. لذا، الزام طبّ غربی مبنی بر نوشیدن 8 لیوان آب در روز با این آیه و طبّ اسلامی و سنّتی نیز مغایر هست.
قال رسول الله(صلی الله علیه وآله وسلم" : «المِعدَة بیت کلِّ داءٍ، وَ الحَمِئَة رَاس کلِّ دَواءٍ" 1
پیامبر خدا (صلی الله علیه وآله وسلم)فرمودند:"معده مرکز و خانه هر دردى است، و پرهیز و اجتناب اساس و رأس هر داروى شفابخش است"
دو سال شیر به فرزند در آیه 14 سوره لقمان:
وَ وَصَّيْنَا الْإِنسَانَ بِوَالِدَيْهِ حَمَلَتْهُ أُمُّهُ وَهْنًا عَلَىٰ وَهْنٍ وَفِصَالُهُ فِي عَامَيْنِ أَنِ اشْكُرْ لِي وَلِوَالِدَيْكَ إِلَيَّ الْمَصِيرُ ﴿١٤﴾
و ما به انسان درباره پدر و مادرش سفارش کردیم؛ مادرش او را با ناتوانی روی ناتوانی حمل کرد (به هنگام بارداری هر روز رنج و ناراحتی تازه ای را متحمّل می شد)، و دوران شیرخوارگی او در دو سال پایان می یابد؛ (آری به او توصیه کردم) که برای من و برای پدر و مادرت شکر بجا آور که بازگشت (همه شما) به سوی من است"
تأکید آیه شریفه هم شیرمادرهست، هم دوسال شیردهی که شیر مادر علاوه بر آثار عمیق عاطفی و روانی در شخصیّت کودک، متناسب با رشد کودک تغییر یافته و کلیه نیازهای غذایی از طریق شیر مادر تأمین می شود.
"در کتاب های فقهی و آداب اسلامی از جمله «جواهرالکلام» و «حلیه المتقین» تغذیه کودک با «آغوز» یا شیر غلیظ شده در چند روز اول زایمان که در اصطلاح علمی به آن «کلستروم» یا «ماک» می گویند، مورد تأکید قرار گرفته است و امروزه دانشمندان دریافته اند که این شیر زرد رنگ و غلیظ در بردارنده مواد بسیار مفید و ارزنده ای است که به منزله اولین واکسیناسیون و مهم ترین اقدام ایمن سازی برای محافظت کودک در برابر بیماری های عفونی است".2
دستورهای مستقیم بهداشتی قرآن در سلامتی جسمی مادر و پدر و جنین
سوره بقره آیه 222
وَيَسْأَلُونَكَ عَنِ الْمَحِيضِ ۖ قُلْ هُوَ أَذًى فَاعْتَزِلُوا النِّسَاءَ فِي الْمَحِيضِ ۖ وَلَا تَقْرَبُوهُنَّ حَتَّىٰ يَطْهُرْنَ ۖ فَإِذَا تَطَهَّرْنَ فَأْتُوهُنَّ مِنْ حَيْثُ أَمَرَكُمُ اللَّـهُ ۚ إِنَّ اللَّـهَ يُحِبُّ التَّوَّابِينَ وَيُحِبُّ الْمُتَطَهِّرِينَ ﴿٢٢٢﴾
"از تو در باره عادت ماهانه [زنان ] مى پرسند، بگو: «آن، رنجى است. پس هنگام عادت ماهانه، از [آميزش با] زنان كناره گيرى كنيد، و به آنان نزديك نشويد تا پاك شوند. پس چون پاك شدند، از همان جا كه خدا به شما فرمان داده است، با آنان آميزش كنيد.» خداوند توبه كاران و پاكيزگان را دوست مى دارد."
با تدقیق در عوارض متعدد جسمی نزدیکی در حال حیض3 برای والدین و جنین حکم حرمت در نظر مراجع تقلید4 بر اساس این آیه شریفه طبّی معلوم هست.
خوردنی های پاکیزه و حلال در قرآن
شیر
آیات 66 تا 69 سوره نحل:
"وَإِنَّ لَكُمْ فِي الْأَنْعَامِ لَعِبْرَةً ۖنُّسْقِيكُم مِّمَّا فِي بُطُونِهِ مِن بَيْنِ فَرْثٍ وَدَمٍ لَّبَنًا خَالِصًا سَائِغًا لِّلشَّارِبِينَ"
"و دردامها قطعاً براى شما عبرتى است از آنچه در [لابلاى ] شكم آنهاست، از ميان سرگين و خون، شيرى ناب به شما مى نوشانيم كه براى نوشندگان گواراست" ۶۶
تأکید برحیوانات و شیر آنها و تذکر به منافع زیاد شیر و گوشت در آیه 21 سوره مؤمنون:
"وَإِنَّ لَكُمْ فِي الْأَنْعَامِ لَعِبْرَةً ۖ نُّسْقِيكُم مِّمَّا فِي بُطُونِهَا وَلَكُمْ فِيهَا مَنَافِعُ كَثِيرَةٌ وَمِنْهَا تَأْكُلُونَ"
"و برای شما در چهارپایان عبرتی است؛ از آنچه در درون آنهاست [= از شیر] شما را سیراب می کنیم؛ و برای شما در آنها منافع بسیاری است؛ و از گوشت آنها می خورید"
خرما و انگور
آیه 67 تا 69 سوره نحل"
"وَمِن ثَمَرَاتِ النَّخِيلِ وَالْأَعْنَابِ تَتَّخِذُونَ مِنْهُ سَكَرًا وَرِزْقًا حَسَنًا ۗ إِنَّ فِي ذَٰلِكَ لَآيَةً لِّقَوْمٍ يَعْقِلُونَ" ﴿٦٧﴾
"و از ميوه درختان خرما و انگور، باده مستى بخش و خوراكى نيكو براى خود مى گيريد. قطعاً در اين[ها] براى مردمى كه تعقل مى كنند نشانه اى است"
عسل
"وَأَوْحَىٰ رَبُّكَ إِلَى النَّحْلِ أَنِ اتَّخِذِي مِنَ الْجِبَالِ بُيُوتًا وَمِنَ الشَّجَرِ وَمِمَّا يَعْرِشُونَ" ﴿٦٨﴾
"و پروردگار تو به زنبور عسل وحى [=الهام غريزى ] كرد كه از پاره اى كوهها و از برخى درختان و از آنچه داربست [و چفته سازى ] مى كنند، خانه هايى براى خود درست كن"
"ثُمَّ كُلِي مِن كُلِّ الثَّمَرَاتِ فَاسْلُكِي سُبُلَ رَبِّكِ ذُلُلًا ۚيَخْرُجُ مِن بُطُونِهَا شَرَابٌ مُّخْتَلِفٌ أَلْوَانُهُ فِيهِ شِفَاءٌ لِّلنَّاسِ ۗ إِنَّ فِي ذَٰلِكَ لَآيَةً لِّقَوْمٍ يَتَفَكَّرُونَ" ﴿٦٩﴾
"سپس از تمام ثمرات (و شیره گلها) بخور و راه هایی را که پروردگارت برای تو تعیین کرده است، براحتی بپیما! «از درون شکم آنها، نوشیدنی با رنگهای مختلف خارج می شود که در آن، شفا برای مردم است؛ به یقین در این امر، نشانه روشنی است برای جمعیّتی که می اندیشند."
خوردنی های مجاز و حلال در قرآن
آیه 4 سوره مائده:
"يَسْأَلُونَكَ مَاذَا أُحِلَّ لَهُمْ ۖ قُلْ أُحِلَّ لَكُمُ الطَّيِّبَاتُ ۙ وَمَا عَلَّمْتُم مِّنَ الْجَوَارِحِ مُكَلِّبِينَ تُعَلِّمُونَهُنَّ مِمَّا عَلَّمَكُمُ اللَّـهُ ۖ فَكُلُوا مِمَّا أَمْسَكْنَ عَلَيْكُمْ وَاذْكُرُوا اسْمَ اللَّـهِ عَلَيْهِ ۖ وَاتَّقُوا اللَّـهَ ۚ إِنَّ اللَّـهَ سَرِيعُ الْحِسَابِ"﴿٤﴾
"از تو سؤال می کنند چه چیزهایی برای آنها حلال شده است؟ بگو: «آنچه پاکیزه است، برای شما حلال گردیده؛ (و نیز صید) حیوانات شکاری و سگهای آموخته (و تربیت یافته) که از آنچه خداوند به شما تعلیم داده به آنها یاد داده اید، (بر شما حلال است؛) پس، از آنچه این حیوانات برای شما (صید می کنند و) نگاه می دارند، بخورید؛ و نام خدا را (به هنگام فرستادن حیوان برای شکار،) بر آن ببرید؛ و از (معصیت) خدا بپرهیزید که خداوند سریع الحساب است"
مصادیق رزق حلال و پاکیزه در قرآن
"فَكُلُوا مِمَّا رَزَقَكُمُ اللَّـهُ حَلَالًا طَيِّبًا وَاشْكُرُوا نِعْمَتَ اللَّـهِ إِن كُنتُمْ إِيَّاهُ تَعْبُدُونَ" ﴿١١٤﴾
پس، از آنچه خدا روزیتان کرده است، حلال و پاکیزه بخورید؛ و شکر نعمت خدا را بجا آورید اگر او را می پرستید!
آیه 168 سوره بقره حلیّت روئیدنی های زمین:
"يَا أَيُّهَا النَّاسُ كُلُوا مِمَّا فِي الْأَرْضِ حَلَالًا طَيِّبًا وَلَا تَتَّبِعُوا خُطُوَاتِ الشَّيْطَانِ ۚ إِنَّهُ لَكُمْ عَدُوٌّ مُّبِينٌ"
"ای مردم از آنچه در زمین است، حلال و پاکیزه بخورید! و از گامهای شیطان، پیروی نکنید! چه اینکه او، دشمن آشکار شماست"
آیه 24 سوره عبس، هم شامل غذای جسمانی و هم شامل غذای روحی و فکری می شود که انسان باید در نوع تغذیه جسمی و فکری طبق این آیه دقت نماید:
"فَلْيَنظُرِ الْإِنسَانُ إِلَىٰ طَعَامِهِ" ﴿٢٤﴾ "انسان باید به غذای خویش (و آفرینش آن) بنگرد"
موارد منع مصرف تحت عنوان گناه و امور حرام
مصادیق حرام و امور مضرّ بر انسان در حیوانات در آیه 173 سوره بقره
إِنَّمَا حَرَّمَ عَلَيْكُمُ الْمَيْتَةَ وَالدَّمَ وَلَحْمَ الْخِنزِيرِ وَمَا أُهِلَّ بِهِ لِغَيْرِ اللَّـهِ ۖ فَمَنِ اضْطُرَّ غَيْرَ بَاغٍ وَلَا عَادٍ فَلَا إِثْمَ عَلَيْهِ ۚ إِنَّ اللَّـهَ غَفُورٌ رَّحِيمٌ ﴿١٧٣﴾
"خداوند، تنها مردار، خون، گوشت خوک و آنچه را با نام غیر خدا سر بریده اند، بر شما حرام کرده است؛ امّا کسانی که ناچار شوند، در حالی که تجاوز و تعدّی از حدّ ننمایند، (خدا آنها را می بخشد؛ چرا که) خدا بخشنده و مهربان است."
این آیه در سوره نحل آیه 115 عینا تکرار شده است
در سوره بقره آیه 219 شراب و قمار حرام و مضرّ بر انسان اعلام شده است:
"يَسْأَلُونَكَ عَنِ الْخَمْرِ وَالْمَيْسِرِ ۖ قُلْ فِيهِمَا إِثْمٌ كَبِيرٌ وَمَنَافِعُ لِلنَّاسِ وَإِثْمُهُمَا أَكْبَرُ مِن نَّفْعِهِمَا"
"در باره شراب و قمار از تو سؤال می کنند، بگو: «در آنها گناه و زیان بزرگی است؛ و منافعی (از نظر مادی) برای مردم در بردارد؛ (ولی) گناه آنها از نفع شان بیشتر است."
آیه 172 سوره بقره اجازه خوردن نعمت های پاکیزه:
"يَا أَيُّهَا الَّذِينَ آمَنُوا كُلُوا مِن طَيِّبَاتِ مَا رَزَقْنَاكُمْ وَاشْكُرُوا لِلَّـهِ إِن كُنتُمْ إِيَّاهُ تَعْبُدُونَ" ﴿١٧٢﴾
"ای کسانی که ایمان آورده اید،از نعمتهای پاکیزه ای که به شما روزی داده ایم، بخورید و شکر خدا را بجا آورید؛اگراو را پرستش می کنید"
منع مصرف برخی گوشت های حیوانات مضرّبر انسان
آیه 3 سوره مائده موارد حرام گوشت حیوانات
حُرِّمَتْ عَلَيْكُمُ الْمَيْتَةُ وَالدَّمُ وَلَحْمُ الْخِنزِيرِ وَمَا أُهِلَّ لِغَيْرِ اللَّـهِ بِهِ وَالْمُنْخَنِقَةُ وَالْمَوْقُوذَةُ وَالْمُتَرَدِّيَةُ وَالنَّطِيحَةُ وَمَا أَكَلَ السَّبُعُ إِلَّا مَا ذَكَّيْتُمْ وَمَا ذُبِحَ عَلَى النُّصُبِ وَأَن تَسْتَقْسِمُوا بِالْأَزْلَامِ ۚ ذَٰلِكُمْ فِسْقٌ ۗ الْيَوْمَ يَئِسَ الَّذِينَ كَفَرُوا مِن دِينِكُمْ فَلَا تَخْشَوْهُمْ وَاخْشَوْنِ ۚ الْيَوْمَ أَكْمَلْتُ لَكُمْ دِينَكُمْ وَأَتْمَمْتُ عَلَيْكُمْ نِعْمَتِي وَرَضِيتُ لَكُمُ الْإِسْلَامَ دِينًا ۚ فَمَنِ اضْطُرَّ فِي مَخْمَصَةٍ غَيْرَ مُتَجَانِفٍ لِّإِثْمٍ ۙ فَإِنَّ اللَّـهَ غَفُورٌ رَّحِيمٌ ﴿٣﴾
"گوشت مردار، و خون، و گوشت خوک، و حیواناتی که به غیر نام خدا ذبح شوند، و حیوانات خفه شده، و به زجر کشته شده، و آنها که بر اثر پرت شدن از بلندی بمیرند، و آنها که به ضرب شاخ حیوان دیگری مرده باشند، و باقیمانده صید حیوان درنده -مگر آنکه (بموقع به آن حیوان برسید، و) آن را سرببرید- و حیواناتی که روی بتها (یا در برابر آنها) ذبح می شوند، (همه) بر شما حرام شده است؛ و (همچنین) قسمت کردن گوشت حیوان به وسیله چوبه های تیر مخصوص بخت آزمایی؛ تمام این اعمال، فسق و گناه است -امروز، کافران از (زوال) آیین شما، مأیوس شدند؛ بنابر این، از آنها نترسید! و از (مخالفت) من بترسید! امروز، دین شما را کامل کردم؛ و نعمت خود را بر شما تمام نمودم؛ و اسلام را به عنوان آیین (جاودان) شما پذیرفتم- امّا آنها که در حال گرسنگی، دستشان به غذای دیگری نرسد، و متمایل به گناه نباشند، (مانعی ندارد که از گوشتهای ممنوع بخورند؛) خداوند، آمرزنده و مهربان است"
نظام تربیتی و الگوسازی شخصیّتی و رفتاری قرآن برای انسانها
در نظام ترسیم نظام تربیتی و روان شناسی و اخلاق در قرآن، مسیرنهایی مشخص و نحوه پیمودن راه رسیدن به صراط مستقیم، با تبیین دقیق مفهوم و مصداق راه حقّ و باطل به زبانی ساده مشخص شده است که با اندکی تدقیق نحوه عمل بر همگان معلوم می گردد.
خداوند حکیم، با خطاب های تربیتی نیز انسان ها را درجه بندی شخصیّتی نموده و با تبیین ویژگی و صفات اصلی در جهت الگوسازی و ترسیم ویژگی های الگوهای منفی و مثبت، ازعناوین ناس خطاب به عموم انسان ها و مؤمنان و عبادی (بنده من) و عبادالرحمن و مخلص و محسنین و ...، تذکری لطیف به عدم یکسانی انسان ها در میزان ایمان و تقوا فرموده است، که شامل آیات زیادی شده، که ذکر آنها در این مختصر نمی گنجد. در مقایسه آیات تبیین امور مرتبط به جسم انسان، آیات مرتبط با روح و روان و تربیت انسان بسیار بیشتر بوده، که نشانگر اهمیّت بعد معنوی انسان می باشد، که به چند آیه بسنده می گردد:
خداوند حکیم در تبیین ویژگی های شخصیّتی و رفتاری افراد مؤمن در آیه 2 تا 4 سوره انفال، صفات شخصیّتی و رفتاری این دسته از مسلمانان را به طور مصداقی بیان فرموده است:
"إِنَّمَا الْمُؤْمِنُونَ الَّذِينَ إِذَا ذُكِرَ اللَّـهُ وَجِلَتْ قُلُوبُهُمْ وَإِذَا تُلِيَتْ عَلَيْهِمْ آيَاتُهُ زَادَتْهُمْ إِيمَانًا وَعَلَىٰ رَبِّهِمْ يَتَوَكَّلُونَ ﴿٢﴾ الَّذِينَ يُقِيمُونَ الصَّلَاةَ وَمِمَّا رَزَقْنَاهُمْ يُنفِقُونَ ﴿٣﴾ أُولَـٰئِكَ هُمُ الْمُؤْمِنُونَ حَقًّا ۚ لَّهُمْ دَرَجَاتٌ عِندَ رَبِّهِمْ وَمَغْفِرَةٌ وَرِزْقٌ كَرِيمٌ" ﴿٤﴾
"مؤمنان، تنها کسانی هستند که هرگاه نام خدا برده شود، دلهاشان ترسان می گردد؛ و هنگامی که آیات او بر آنها خوانده می شود، ایمانشان فزونتر می گردد؛ و تنها بر پروردگارشان توکل دارند.۲آنها که نماز را برپا می دارند؛ و از آنچه به آنها روزی داده ایم، انفاق می کنند.۳) جز این نیست که، مؤمنان حقیقی آنها هستند؛ برای آنان درجاتی (مهم) نزد پروردگارشان است؛ و برای آنها، آمرزش و روزی بی نقص و عیب است"
خشوع لازمه نماز
"وَاسْتَعِينُوا بِالصَّبْرِ وَالصَّلَاةِ ۚ وَإِنَّهَا لَكَبِيرَةٌ إِلَّا عَلَى الْخَاشِعِينَ" ﴿٤٥﴾
"از صبر و نماز یاری جوئید؛ و این کار، جز برای خاشعان، گران است"
آیه آرام بخش گنهکاران با منع ناامیدی و امیدواری به رحمت و بخشش در سوره زمر آیه 53:
"قُلْ يَا عِبَادِيَ الَّذِينَ أَسْرَفُوا عَلَىٰ أَنفُسِهِمْ لَا تَقْنَطُوا مِن رَّحْمَةِ اللَّـهِ ۚ إِنَّ اللَّـهَ يَغْفِرُ الذُّنُوبَ جَمِيعًا ۚإِنَّهُ هُوَ الْغَفُورُ الرَّحِيمُ"
"بگو: «ای بندگان من که بر خود اسراف و ستم کرده اید! از رحمت خداوند نومید نشوید که خدا همه گناهان را می آمرزد، زیرا او بسیار آمرزنده و مهربان است"
آیه 60 سوره غافردر اعلام اجابت دعا با راز و نیاز با خدا در جهت استمرار دادن به امید و استغاثه فقط از خدا:
"وَقَالَ رَبُّكُمُ ادْعُونِي أَسْتَجِبْ لَكُمْ ۚ إِنَّ الَّذِينَ يَسْتَكْبِرُونَ عَنْ عِبَادَتِي سَيَدْخُلُونَ جَهَنَّمَ دَاخِرِينَ"
"پروردگار شما گفته است: «مرا بخوانید تا (دعای) شما را بپذیرم! کسانی که از عبادت من تکبّر می ورزند به زودی با ذلّت وارد دوزخ می شوند"
آیه 10 سوره زمر اعلام اهمیّت و لزوم تقوا بعد از ایمان آوردن به خدا
"قُلْ يَا عِبَادِ الَّذِينَ آمَنُوا اتَّقُوا رَبَّكُمْ ۚ لِلَّذِينَ أَحْسَنُوا فِي هَـٰذِهِ الدُّنْيَا حَسَنَةٌ ۗ وَأَرْضُ اللَّـهِ وَاسِعَةٌ ۗ إِنَّمَا يُوَفَّى الصَّابِرُونَ أَجْرَهُم بِغَيْرِ حِسَابٍ"
"بگو: «ای بندگان من که ایمان آورده اید! از (مخالفت) پروردگارتان بپرهیزید! برای کسانی که در این دنیا نیکی کرده اند پاداش نیکی است و زمین خدا وسیع است، (اگر تحت فشار سران کفر بودید مهاجرت کنید) که صابران اجر و پاداش خود را بی حساب دریافت می دارند"
ردّ رفتارهای منفی و مغایر با منش اسلام
آیه 6 سوره انفطارمنع از غرور و خودپرستی
"يَا أَيُّهَا الْإِنسَانُ مَا غَرَّكَ بِرَبِّكَ الْكَرِيمِ" ای انسان "چه چیز تو را در برابر پروردگار کریمت مغرور ساخته است؟"
آیات 36 و 37 سوره زمر در نهی از عدم اتّکا به خدا در هدایت به صراط مستقیم و اعلام هدایت در صورت اطاعت ازخدا
"أَلَيْسَ اللَّـهُ بِكَافٍ عَبْدَهُ ۖ وَيُخَوِّفُونَكَ بِالَّذِينَ مِن دُونِهِ ۚ وَمَن يُضْلِلِ اللَّـهُ فَمَا لَهُ مِنْ هَادٍ ﴿٣٦﴾ وَمَن يَهْدِ اللَّـهُ فَمَا لَهُ مِن مُّضِلٍّ ۗ أَلَيْسَ اللَّـهُ بِعَزِيزٍ ذِي انتِقَامٍ" ﴿٣٧﴾
آیا خداوند برای (نجات و دفاع از) بنده اش کافی نیست؟! امّا آنها تو را از غیر او می ترسانند. و هر کس را خداوند گمراه کند، هیچ هدایت کننده ای ندارد۳۶ و هر کس را خدا هدایت کند، هیچ گمراه کننده ای نخواهد داشت آیا خداوند توانا و دارای مجازات نیست؟
تقبیح و نفی تضادّ و عدم یکسانی ظاهر و باطن انسان ها در آیه 44 سوره بقره
"أَتَأْمُرُونَ النَّاسَ بِالْبِرِّ وَتَنسَوْنَ أَنفُسَكُمْ وَأَنتُمْ تَتْلُونَ الْكِتَابَ ۚ أَفَلَا تَعْقِلُونَ"
"آیا مردم را به نیکی (و ایمان به پیامبری که صفات او آشکارا آمده) دعوت می کنید، اما خودتان را فراموش می نمایید؛ با اینکه شما کتاب (آسمانی) را می خوانید! آیا نمی اندیشید؟"
پانوشت
1- بحار الانوارار، ج 14و ارکان الاسلام،ص108
2-http://ahlolbait.com/article/1635/%D8%B4%DB%8C%D8%B1-%D9%85%D8%A7%D8%AF%D8%B1-%D8%AF%D8%B1-%D9%82%D8%B1%D8%A2%D9%86-%D9%88-%D8%B1%D9%88%D8%A7%DB%8C%D8%A7%D8%AA
3- http://www.hidoctor.ir/28944_%D8%A2%DB%8C%D8%A%D9%86%D8%B2%D8%AF%DB%8C%DA%A9%DB%8C-%DA%A9%D8%B1%D8%AF%D9%86-%D8%B2%D9%88%D8%AC%DB%8C%D9%86-7-%D8%AF%D8%B1-%D8%AF%D9%88%D8%B1%D8%A7%D9%86-%D9%82%D8%A7%D8%B9%D8%AF%DA%AF%DB%8C-%D9%85.html/
4-
http://puyesh.net/fa/news/43862/%D8%AD%DA%A9%D9%85-%D9%86%D8%B2%D8%AF%DB%8C%DA%A9%DB%8C-%D8%AF%D8%B1-%D8%AF%D9%88%D8%B1%D8%A7%D9%86-%D9%82%D8%A7%D8%B9%D8%AF%DA%AF%DB%8C-%D8%A7%D8%B2-%D9%86%D8%B8%D8%B1-%D9%85%D8%B1%D8%A7%D8%AC%D8%B9-%D9%88-%D9%BE%D8%B2%D8%B4%DA%A9%D8%A7%D9%86